Koniec z "wnuczkami"

21.01.2022, Dzień Babci, Fundacja Służby Rodzinie "Nadzieja"

Koniec z „wnuczkami”

Wyobraź sobie, że w jednej chwili tracisz oszczędności całego życia. Nie przez hazard, lekkomyślną inwestycję, ale przez własne dobre serce. Co czujesz? 272 mln zł. Tyle łącznie stracili seniorzy w latach 2016-2020 wskutek oszustw „na wnuczka” i tym podobnych¹. Wśród pokrzywdzonych byli doktor ekonomii, orzekająca sędzia czy znany muzyk². Przestępcy używają coraz bardziej przerażających metod, łącznie ze stosowaniem środków usypiających. Dlatego tak ważne jest ostrzeganie bliskich. Dowiedz się, co Ty możesz zrobić w tej sprawie. Ruszamy z akcją #KoniecZWnuczkami.

Skala

Historie, w których dobra wiara seniorów została bezwzględnie wykorzystana, łamią serce.

[…] Te 30 tysięcy, które im oddałam, to były moje jedyne oszczędności. Gromadziłam je przez ostatnich 15 lat. Mam niewielką emeryturę, odkładałam każdy grosz. Wszystko, co się dało, kupowałam na promocjach, nie raz jadłam przeterminowane jedzenie, żeby tylko mi wystarczyło. […] chciałam być przygotowana, żeby na późną starość nie być dla syna ciężarem. Żebym mogła godnie dożyć swoich ostatnich dni w jakimś ośrodku. Przecież moich bliskich na to nie stać, to są drogie rzeczy… - kobieta nie kryje łez. Wracam do tej sprawy cały czas, najczęściej nie mogę spać. Przypominam sobie to wszystko: jak mogłam tak […] dać się oszukać? (fragment książki Hanny Dobrowolskiej, Wnuczkowa mafia. Powiedz, co masz, a wszystko Ci zabiorą ³)

[...] jedna z seniorek [...] odebrała niespodziewany telefon. [...] połączyła się osoba przedstawiająca się za rzekomego pracownika służby zdrowia [który] poinformował seniorkę, że jej syn, znajdujący się w ciężkim stanie i będący zakażonym koronawirusem, trafił właśnie do szpitala. Na dowód prawdziwości swoich słów przekazał kobiecie do telefonu kaszlącego i ciężko oddychającego mężczyznę mającego być jej synem [...] (fragment kroniki policyjnej ⁴)

[...] do 78-letniego mężczyzny zatelefonował mężczyzna podający się za policjanta. Przekonywał go, że rozpracowuje zorganizowaną grupę przestępczą i prosił, aby mu w tym pomóc [...] przekonany, że pomaga funkcjonariuszom, nieświadomy całej sytuacji, przekazał oszustom 700 tysięcy złotych [...] (fragment rozmowy z Policją, TVN Warszawa ⁵)

Tego typu wyłudzeń dokonuje się na całym świecie (w języku angielskim to tzw. grandparent scam ⁶). W Polsce, statystycznie rzecz biorąc, co półtorej godziny ktoś pada ofiarą tego rodzaju oszustwa. Szacuje się, że w samym 2020 r. pokrzywdzeni stracili ok. 86 mln zł; jedynie 6% z tej kwoty udało się odzyskać⁷. Przypuszczalnie jednak skala tego przestępczego procederu jest jeszcze większa. Nie wszystkie bowiem tego typu sytuacje są zgłaszane na Policję⁸. Część ofiar odczuwa tak wielki wstyd z powodu bycia oszukanym, że nie chce o tym nikomu mówić⁹.

Analiza statystyk policyjnych z lat 2013-2018 wskazuje, że każdego roku przybywa ofiar, które nie przekroczyły 50. roku życia ¹⁰. Niektórzy policjanci są nawet zdania, że oszuści – widząc, że coraz częściej ostrzega się seniorów – celowo przerzucają się na osoby młodsze. W 2021 r. pewien wariant metody „na policjanta” próbowano stosować m.in. wobec Lary Gessler, Agnieszki Hyży czy Anny Lewandowskiej. Kilka bardzo znanych polskich gwiazd przekazało oszustom pieniądze. Najmłodsza z nich ma zaledwie 23 lata. Straciła 500 tysięcy złotych, wierząc, że bierze udział w policyjnej akcji¹¹. Pandemia nie powstrzymuje naciągaczy. Pandemia nie powstrzymuje naciągaczy. Wręcz przeciwnie: w porównaniu z poprzednim rokiem, w 2020 roku wartość wyłudzonego mienia wzrosła o 13 mln zł¹².

Nowe metody oszustw

Jeśli ktoś jest przekonany, że tego typu oszustwa sprowadzają się jedynie do krótkiej, prostej i nieskomplikowanej historii o wnuczku, to czas na aktualizację wiedzy. Metod wprowadzania w błąd jest mnóstwo: na wnuczka, na policjanta, na pracownika administracji, na hydraulika, na pracownika socjalnego, na dostawcę prądu czy usług telekomunikacyjnych, na pracownika banku, na maklera giełdowego itd. Fałszywa historia, czyli tzw. „legenda”, może dotyczyć najróżniejszych spraw: wygranej na loterii, obiecującej promocji, chwilówki, kredytu, wypadku, leczenia, zbiórki na cele dobroczynne czy pomocy Policji. Pod wpływem pandemii przestępcy opracowali nowe metody wyłudzeń: podszywanie się pod Sanepid, wyłudzanie pieniędzy pod pretekstem konieczności ich zdezynfekowania czy oferowanie cudownych leków na koronawirusa ¹³.

Szczególnie przerażająca jest metoda na sprzedawcę perfum – informowała o niej m.in. Policja oraz Związek Banków Polskich w swojej kampanii społecznej: W tej metodzie najważniejsze dla oszusta jest to, by dostać się do mieszkania. Domokrążca – oszust podczas rozmowy ze swoją przyszłą ofiarą zachwala swój produkt i namawia aby sprawdzić, jak pachnie. Po powąchaniu nieznanej substancji, prezentowanej jako perfumy, ofiara traci przytomność. W tym czasie mieszkanie jest okradane po cichu i bez żadnych podejrzeń ¹⁴.

Przestępcy stosują również techniki psychologiczne, których celem ma być osaczenie ofiary: Oszuści wykonują do swoich ofiar bardzo dużo połączeń telefonicznych, w krótkich odstępach czasu, w celu wywarcia presji psychologicznej i nakłonienia do szybkiego przekazania pieniędzy. Takie częste telefony mają także utrudnić osobie oszukiwanej nawiązanie kontaktu z członkami rodziny, rzekomo proszącymi o pomoc finansową. Gdy osoba oszukiwana ma wątpliwości co do tożsamości dzwoniącego, oszuści bardzo często stosują szantaż emocjonalny: płaczą, błagają o pomoc lub pozorują torturowanie po rzekomym porwaniu¹⁵.

Jak oszustwo może wyglądać z perspektywy seniora? Na konkretnym przykładzie pokazuje to 5-minutowy fabularyzowany filmik przygotowany przez Policję. Można go obejrzeć tutaj.

Przestępcy wciąż zmieniają i doskonalą swoje metody. Dlatego tak ważne jest zachowanie czujności na co dzień ¹⁶.

Dlaczego seniorzy ulegają?

Jak można nie rozpoznać własnego wnuczka?! Jak można dać się tak łatwo złapać?! – pyta wiele osób. No właśnie, jak to się dzieje, że nasi najbliżsi ulegają oszustom? By znaleźć odpowiedź na to pytanie, postanowiłem porozmawiać z Panią asp. sztab. Wiolettą Szubską, Policjantką z Komendy Głównej Policji, która od lat zajmuje się tego typu przestępstwami.

Nie można powiedzieć, że seniorzy są naiwni i tyle. To zdecydowane uproszczenie – wyjaśnia Wioletta Szubska – Oni ulegają z dobrego serca. Chcą nam pomóc. Nam, czyli swoim dzieciom czy wnukom. Jak słyszą, że jesteśmy w nagłej potrzebie, od razu działają. Ponadto często brakuje im kontaktu z bliskimi. Szukają tego kontaktu. Dlatego zbyt szybko otwierają się przed nieznajomymi. Pamiętajmy, że Babcia i Dziadek nie są tylko od święta. Niekiedy również w grę wchodzi demencja.

Policjantka odsyła mnie do książki dziennikarki i reporterki Polskiej Agencji Prasowej, Hanny Dobrowolskiej pt. Wnuczkowa mafia. Powiedz, co masz, a wszystko Ci zabiorą (Warszawa 2019). Autorka w ostatnim rozdziale tej pozycji zamieściła obszerną rozmowę z dwoma psychologami na temat źródeł skuteczności tego typu przestępstw. Wnioski tych specjalistów pogłębiają obserwacje Policji. Jak wyjaśnia dr Marcin Szulc z Zakładu Psychologii Osobowości i Psychologii Sądowej Uniwersytetu Gdańskiego: Akcje skierowane wobec seniorów są najczęściej precyzyjnie przygotowane, zaplanowane i przeprowadzane. Do tego dochodzi kwestia wielu zabiegów socjotechnicznych, które – gdyby adresatem była osoba młodsza – mogłyby być równie skuteczne¹⁷. Na „sukces” oszustów składa się wiele czynników. Specjaliści wymieniają m.in. charakterystyczną dla pokolenia seniorów wiarę w autorytety i idące za nią przekonanie, że urzędnik czy policjant nie mogą być przestępcami; poczucie zawstydzenia swoimi brakami (np. niedosłyszeniem) i stąd np. udawanie, że wszystko się rozumie, że wszystko jest jasne, z obawy przed tym, że wyjdzie się na osobę ułomną (to dotyczy osób w każdym wieku); ponadto, jednym z czynników, dla których to starsze osoby łatwiej oszukać jest fakt, że często są osamotnione, nie mają stałego kontaktu z rodziną i w związku z tym, jak dzwoni jakiś wnuczek, kuzyn czy policjant z prośbą o pomoc, czują się w końcu zauważani i potrzebni, ważni ¹⁸.

Co możemy zrobić?

Policja radzi, że najważniejsza jest rozmowa z bliskimi Seniorami – naszymi Rodzicami, Babciami, Dziadkami. Ostrzeżenie ich. To absolutny priorytet. Rozmawiając z Bliskimi, warto pamiętać o kilku kwestiach.

1. Pamiętaj, że dobra relacja i stały kontakt z bliskim Seniorem działa jak mur obronny przed przestępcami.

Jak zaznaczyliśmy powyżej, Seniorzy, często przygnieceni samotnością, są bardzo spragnieni kontaktu z drugim człowiekiem. Oszuści na tym żerują. Dlatego pozostawanie w bieżącym kontakcie z Bliskim Seniorem jest tak ważne. Poza tym, jeśli nasza Babcia czy Dziadek będą regularnie nas widzieli, słyszeli nasz głos, gdy będą wiedzieli co u nas – przestrzeń dla oszusta na „wciśnięcie” się ze zmyśloną historią na wnuczka będzie bardzo mała.

2. Ostrzeż i okaż zrozumienie.

Przede wszystkim, ostrzegając swoich Bliskich, bądźmy empatyczni. Robienie Babci czy Dziadkowi wyrzutów , typu „Jak mogłaś znowu odebrać taki telefon?!”, może wywołać u bliskiej osoby poczucie, że „jest do niczego”. Nie tędy droga. Miejmy też świadomość, że seniorzy – niekiedy przytłoczeni spadkiem swojej intelektualnej formy – mogą interpretować niektóre uwagi osób młodszych jako lekceważące czy ignorujące¹⁹. Wyjaśnijmy sposoby dokonywania takich przestępstw. Szczególnie pomocna wydaje się następująca zasada:

Dalsza część artykułu znajduje się pod obrazkiem.

Ktoś podejrzany dzwoni? Bliski może zakończyć rozmowę. Rozmowa się odbyła? Niech Bliski od razu po takiej rozmowie zadzwoni do Ciebie (a jeśli nie może dodzwonić się do Ciebie, niech od razu dzwoni pod numer 112 albo na Policję, 997). Ktoś nieznajomy puka do drzwi? Policja radzi: Wszelkie niespodziewane wizyty administratorów, hydraulików, gazowników, pracowników socjalnych i innych da się samemu zweryfikować, dzwoniąc do konkretnej instytucji. Dobrze jest przyjąć zasadę, by w trakcie wszelkich takich kontroli technicznych itp. mieć wsparcie kogoś młodszego: syna, córki, zięcia, wnuka. Poza sytuacjami nagłymi, jak np. woda kapiąca z sufitu, wszelkie kontrole i przeglądy mogą poczekać. Można umówić się na inny termin, w którym senior nie będzie sam ²⁰. Przy okazji możesz zwrócić uwagę na to, że trzeba być czujnym nie tylko odbierając telefon czy słysząc dzwonek do drzwi. Zdrowy rozsądek, uważność i zasada ograniczonego zaufania muszą nam towarzyszyć wszędzie, np. w trakcie wizyty banku²¹. Wreszcie, wspominajmy o sukcesach seniorów! Kroniki policyjne zawierają dosłownie setki przykładów sprawnych działań osób starszych, które pozwoliły ująć bandytów²².

3. Dostosuj komunikat do możliwości Twojego Bliskiego Seniora.

Jeśli tak się składa, że nasz Bliski jest dotknięty w jakimś stopniu demencją, pamiętajmy, że takie osoby potrzebują bardzo prostych komunikatów – sugeruje Joanna Wysakowska z Fundacji Służby Rodzinie „Nadzieja”, która przez kilka lat była zastępcą prezesa dziennego domu opieki dla osób starszych „Dom na Zdrowiu” w Łodzi – W tym wypadku zamiast długiej rozmowy, lepsze będzie postawienie obok telefonu kartki z czytelnym napisem „Nie odbieraj nieznanych numerów telefonu”. Dobrze jest również dodać jakiś znak graficzny np. znak STOP. Gotowe przykłady infografik do wydrukowania można pobrać tutaj.

4. Jeśli już doszło do czegoś złego, wiedz, że zawsze możesz skorzystać ze wsparcia.

Zawsze możesz zadzwonić na numer 112 albo na Policję, czyli pod numer 997. Pamiętaj również, że wiele instytucji oraz samo prawo wyposaża Cię w wiele środków ochronnych. Twojemu Bliskiemu skradziono ważne dokumenty? Zastrzeż je. O szczegółach możesz dowiedzieć się na stronie kampanii społecznej Związku Banków Polskich: dokumentyzastrzezone.pl. Twój Bliski zawarł przez telefon niekorzystną umowę? Prawo konsumentów co do zasady daje mu możliwość zrezygnowania z niej bez podawania przyczyny w ciągu 14 dni. O szczegółach możesz dowiedzieć się na stronie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, czyli tutaj.

Dalsza część artykułu znajduje się pod obrazkiem.

Teraz Twój ruch

Policja od lat niestrudzenie ostrzega seniorów. Swego czasu porozumiała się nawet z twórcami takich seriali jak Ojciec Mateusz czy Plebania, by ku przestrodze wpleść w odpowiednie odcinki wątki omawianych tu oszustw ²³. Jednak najważniejsza jest rozmowa z naszymi Bliskimi: wyłudzenia „na wnuczka” i tym podobne to jeden z tych niewielu problemów społecznych, gdzie tak szybko i tak łatwo można uzyskać olbrzymi pozytywny efekt.

Więc teraz najwyższa pora, Drogi Czytelniku/Czytelniczko, byś zakończył(a) lekturę i od razu zadzwonił(a) do swojej Babci i Dziadka. Kto wie, może właśnie teraz ustrzeżesz majątek Twojej rodziny przed stratą kilkudziesięciu albo nawet kilkuset tysięcy złotych.

A na koniec, gdy już Twoi Bliscy Seniorzy zostaną ostrzeżeni, prosimy Cię o udostępnienie posta z tym artykułem Twoim znajomym. Razem postawmy tamę oszustom. Już teraz.

Autor składa serdeczne podziękowania:

Komendzie Głównej Policji za wsparcie w stworzeniu artykułu, w szczególności Pani asp. sztab. Wioletcie Szubskiej za przekazanie danych statystycznych, rozmowę nt. psychologicznych aspektów oszustw i wszelką chęć pomocy;
Pani Hannie Dobrowolskiej, dziennikarki i reporterki Polskiej Agencji Prasowej, autorki książki Wnuczkowa mafia. Powiedz, co masz, a wszystko Ci zabiorą (Warszawa 2019) za jej olbrzymią pracę na rzecz przeciwdziałania oszustwom seniorów oraz za cenne uwagi do niniejszego tekstu.

P i o t r K a c z m a r e k

specjalista ds. prawnych i analiz Fundacji Służby Rodzinie "Nadzieja",
od przeszło 12 lat działa w sektorze dobroczynności,
ukończył szkolenia oferowane online m.in. przez University of Yale oraz Stanford University.

Wsparcie w zakresie korekty artykułu:

Zuzanna Pawlak-Lodzińska

Jeśli masz jakieś pytania do autora tekstu,
pisz śmiało: kaczmarek@csr.org.pl :)

Jeśli uważasz, że nasza działalność jest cenna, proszę wesprzyj nas:

Przypisy:

[1] Opracowanie własne na podstawie: danych przekazanych Autorowi przez Komendę Główną Policji w drodze korespondencji mailowej dniu w 17.01.2022; Hanna Dobrowolska, Wnuczkowa mafia. Powiedz, co masz, a wszystko Ci zabiorą, Warszawa 2019, s. 74 i n.; https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C798145%2Cw-ubieglym-roku-w-wyniku-oszustw-na-wnuczka-polscy-seniorzy-stracili-86-mln [dostęp: 20.01.2022] [powrót do góry]

[2] Hanna Dobrowolska, Wnuczkowa mafia…, s. 96. [powrót do góry]

[3] Tamże, s. 19. [powrót do góry]

[4] https://policja.pl/pol/aktualnosci/191254,Oszukali-metoda-quotna-koronawirusa.html [dostęp: 20.01.2022] [powrót do góry]

[5] https://tvn24.pl/tvnwarszawa/najnowsze/700-tysiecy-mu-nie-wystarczylo-16-latek-wpadl-przy-probie-oszustwa-283135 [dostęp: 20.01.2022] [powrót do góry]

[6] Zob. np. tu https://www.westernunion.com/gb/en/fraudawareness/fraud-types.html#grandparent-scam [dostęp: 20.01.2022] [powrót do góry]

[7] Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych Autorowi przez Komendę Główną Policji w drodze korespondencji mailowej dniu 17.01.2022 r.: Wartość strat w zł. przestępstw dokonanych w 2020 r.: 85 950 026 zł; Wartość mienia odzyskanego w zł przestępstw dokonanych: 5 127 059 zł. [powrót do góry]

[8] Zob. przypis nr 1 powyżej. [powrót do góry]

[9] Hanna Dobrowolska, Wnuczkowa mafia…, s. 8. [powrót do góry]

[10] Tamże, s. 75. [powrót do góry]

[11] https://www.rmf24.pl/fakty/polska/news-lewandowska-gessler-hyzy-celebryci-na-celowniku-oszustow,nId,5071926?fbclid=IwAR3HlnnnXSmo9duViP0_mxkcqPmxwNWZHgYKNK6Jra9WX2sbpxRdt2r_WVg#crp_state=1 [dostęp: 18.01.2022 r.]; rozmowa Autora z Hanną Dobrowolską, 20.01.2022. [powrót do góry]

[12] Zob. przypis nr 1. [powrót do góry]

[13] https://dokumentyzastrzezone.pl/2018/06/28/seniorze-nie-daj-sie-rusza-wspolna-akcja-stolecznej-policji-warszawskiej-strazy-miejskiej-i-zwiazku-bankow-polskich/ [dostęp: 18.01.2022] oraz dane przekazane Autorowi przez Komendę Główną Policji w drodze korespondencji mailowej dniu 17.01.2022 r.; rozmowa Autora z Hanną Dobrowolską, 20.01.2022; https://www.swietokrzyskie.pro/policja-ostrzega-przed-oszustami-w-zwiazku-z-koronawirusem/?pdf=278071 [dostęp: 20.01.2022]
[powrót do góry]

[14] https://lodzka.policja.gov.pl/ld/informacje/32358,Uwazajmy-na-falszywych-sprzedawcow-perfum.html [dostęp: 18.01.2022]; https://dokumentyzastrzezone.pl/na-sprzedawce-perfum/ [dostęp: 18.01.2022] [powrót do góry]

[15] https://puck.policja.gov.pl/m11/profilaktyka-4/59382,OSZUSTWA-METODA-NA-WNUCZKA.html [dostęp: 18.01.2022] [powrót do góry]

[16] https://opolska.policja.gov.pl/op/aktualnosci/12320,Oszusci-ich-metody-i-jak-sie-przed-nimi-ustrzec.html [dostęp: 18.01.2022] [powrót do góry]

[17] Zob, Hanna Dobrowolska, Wnuczkowa mafia…, s. 389. [powrót do góry]

[18] Tamże, s. 395 i n. [powrót do góry]

[19] Tamże, s. 400. [powrót do góry]

[20] https://isp.policja.pl/isp/aktualnosci/10075,Oszusci-wciaz-zagrazaja-bezpieczenstwu-naszych-dziadkow.html [dostęp: 18.01.2022 r.]; rozmowa Autora z Hanną Dobrowolską, 20.01.2022. [powrót do góry]

[21] Zatrważające opisy naciągania ze strony doradców finansowych, sprzedawców ubezpieczeń czy bankierów zawiera książką Pawła Reszki pt. Chciwość. Jak nas oszukują wielkie firmy, Warszawa 2016. [powrót do góry]

[22] Por. Hanna Dobrowolska, Wnuczkowa mafia…, s. 75. [powrót do góry]

[23] https://ojciecmateusz.vod.tvp.pl/6818188/oszustwo-na-wnuczka-i-inne-polskie-specjalnosci oraz https://vod.tvp.pl/video/plebania,odc-1677,4239296
[dostęp: 18.01.2022 r.] Rozmowa Autora z asp. szt. Wiolettą Szubską w dniu 18.01.2022 r. [powrót do góry]

Grafiki i fotografie [chronologicznie]: