„Kij czy marchewka? Kara czy nagroda? O motywowaniu i wspieraniu dziecka.”

Motywacja według twórców koncepcji inteligencji emocjonalnej jest jedną z indywidualnych kompetencji człowieka wykraczającą poza świadome życie emocjonalne. Motywacja towarzyszy człowiekowi od momentu narodzin poprzez wszystkie etapy życia. W początkowym okresie życia dziecka bardzo często ważną rolę odgrywa motywacja zewnętrzna oparta na systemie pochwał, wzmocnień oraz nagród. Charakteryzuje się ona celowym podejmowaniem działań przez jednostkę. Nastawiona jest ona na osiągnięcie szybkich efektów lecz niejednokrotnie zdarza się, że są one krótkotrwałe. Motywacja zewnętrzna nie powinna być jedynym i długotrwałym środkiem do motywowania dziecka. Powinna ona stanowić jeden z elementów na drodze wykształtowania u dziecka motywacji wewnętrznej. Ten rodzaj motywacji swoje źródła upatruje w samym człowieku i oparty jest na zadowoleniu z siebie i podejmowanych działań. Nie wymaga on dyscyplinowania i napominania. Człowiek podejmuje działania ze względu na sens działania. Motywacja wewnętrzna a także podkreślenie przez innych „wagi” tego co robimy, rozwija w człowieku poczucie satysfakcji, radości i zadowolenia. Kształtować motywację można w codziennym życiu poprzez rozwijanie w dzieciach (a także w ludziach dorosłych) nawyków, wywiązywania się z obowiązków a także przez kształtowanie systemu wartości.

            Szczególnym okresem motywowania dzieci jest okres edukacji. Ważne jest wtedy aby skutecznie wspierać dziecko, w codziennym wywiązywaniu się z obowiązków.

Po pierwsze nie należy dzieci wyręczać w wywiązywaniu się z codziennych obowiązków. Poziom obowiązków należy dostosowywać do możliwości indywidualnych dziecka tak, aby mogło osiągnąć sukces w ich realizacji. Ważne jest także aby mieć czas wysłuchać dziecko, zarówno w momentach kiedy dzieli się swoimi obawami jak także sukcesami.

Istotny elementem w motywowaniu dziecka do nauki jest uczenie przez zabawę. Sprawia, że podejmowane zadanie staje się przyjemnością i jest pozbawione rutyny i nudy. Nauka przez zabawę to także doskonała okazja do spędzenia czasu rodziców z dzieckiem.

W codziennym pędzie warto pamiętać i zauważać nawet drobne sukcesy dzieci, stwarzają one okazję do pozytywnych wzmocnień dzięki czemu utrwalane są pożądane zachowania.

Aby dobrze zrozumieć dziecko i jego potrzeby, trzeba pomóc mu odnaleźć trudności i je przezwyciężyć. Bardzo ważne jest, aby pamiętać że dorosły jest autorytetem dla dziecka i nawet w sytuacjach trudnych nie powinny ponosić go emocje co może skutkować skrytykowaniem dziecka. Rolą dorosłego jest pokazywanie dziecku autorytetów, należy robić to w atrakcyjny sposób i za wszelka cenę unikać porównań do innych osób.

W motywowaniu dziecka kluczowym czynnikiem są pozytywne wzmocnienia, które pełnią rolę w budowaniu pozytywnej samooceny dziecka. Dzięki ich oddziaływaniu  dziecko utrwala w sobie pożądane zachowania. Komunikaty płynące z pozytywnych wzmocnień są dla dziecka informacją, o tym co jest akceptowalnym zachowaniem.

            W motywacji zewnętrznej często stosuje się kary bądź konsekwencję. Ciężko definicyjnie rozróżnić karę od konsekwencji. Kara w psychologii definiowana jest jako „bodziec wywołujący ból lub inne nieprzyjemne odczucia mające w efekcie spowodować to, że karana jednostka dostosuje się do wymogów i zależnie od sytuacji przestanie wykonywać lub znacznie ograniczy społecznie niepożądane czynności albo będzie wykonywać czynności pożądane”. Natomiast konsekwencję najprościej opisać jako następstwo, rezultat czegoś. Jest ona logiczną ciągłością w podejmowanym działaniu. Ciężko jednoznacznie określić się za zasadnością stosowania kar czy konsekwencji. Oba ta czynniki są reakcją bardziej lub mniej celową na niepożądane zachowania. Drugim narzędziem stosowanym w motywacji zewnętrznej będącym niejako po przeciwnej stronie kar i konsekwencji są nagrody. Nagrody definiowane w psychologii są jako „wzmocnienie pozytywne, czynnik, którego wystąpienie w następstwie reakcji zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia tej reakcji w przyszłości (…) odczuwane są jako przyjemne i pożądane skutki zachowania się”.

            Jednym z narzędzi stosowanym w celu wzmocnienia motywacji zewnętrznej są techniki behawioralne. Gównie dedykowane są one w pracy z dziećmi z trudnymi zachowaniami m.in. nadpobudliwością, zaburzeniami uwagi, agresją, nieradzeniem sobie z emocjami oraz dla dzieci niestosujących się do obowiązujących zasad. Techniki behawioralne opierają się na nagradzaniu, chwaleniu, jasnych i przejrzystych regułach, stosowaniu konsekwencji oraz systemach motywacji. Głównymi celami opisywanych technik jest rozwijanie zachowań pożądanych, redukowanie zachowań trudnych oraz generalizacja i utrzymanie zachowań.

            Motywacja tak jak wiele czynników wpływających na wychowanie dziecka powinna być dostosowana indywidualnie do osoby. Stąd też dobór technik i metod powinien być dobierany do potrzeb i możliwości dziecka. Nie można się także opowiedzieć jednoznacznie za zasadnością stosowania motywacji zewnętrznej, należy jednak z całą pewnością pamiętać, że nie jest ona celem sama w sobie, a tylko narzędziem kształtującym motywację wewnętrzną.

 

 

Anna Walkiewicz z wykształcenia pedagog społeczny, oligofrenopedagog i trener interpersonalny, obecnie pracuje jako pedagog w Fundacji Wsparcia Psychospołecznego oraz jako oligofrenopedagog i wicedyrektor w Przedszkolu Żywioły i Szkole Podstawowej Kompas.