Emocje, co zrobić, aby nie szkodziły?

Każdy z nas nie raz zastanawiał się, czym są emocje, skąd się biorą czy można mówić o złych i dobrych emocjach, kto i w jaki sposób wpływa na ich kształtowanie.

Pojęcie emocji w literaturze definiowane jest nie jednoznacznie. Prof. Janusz Reykowski, emocje określa, jako „procesy emocjonalne, które są specyficzną reakcją organizmu na zmiany wewnętrznego i zewnętrznego środowiska”. W skład tej reakcji wchodzą 3 podstawowe składniki:

• pobudzenie emocjonalne, prowadzące do zmian w organizmie (zaburzenia emocjonalne);
• świadomość znaczenia zachodzących zmian dla jednostki (nadanie znaczenia dla podmiotu, może być ono pozytywne lub negatywne);
• charakterystyczne cechy zdarzenia mające znaczenie dla człowiek (treść emocji).¹

Stany emocjonalne, zatem w szerokim znaczeniu będą określać m. in. emocje, uczucia, humory, namiętności, afekty. Niejednoznaczność i mnogość określeń spowodowane jest przenikaniem się znaczeń powyższych pojęć oraz brakiem precyzji w ich definiowaniu.

Najprościej rzecz ujmując emocje pojawiają się pod wpływem czegoś, co doświadcza jednostka w relacji z otaczającym światem.

Stany emocjonalne nie pojawiają się znikąd, zostają one wywołane za pomocą bodźca pobudzając tym samym podmiot do podjęcia działania, wpływają na określone zachowanie. Nie można określić czy emocje są złe czy dobre, można jednak pokusić się o analizę zachowania, jakie one wywołały.

Szczególnie ważnym aspektem jest kształtowanie zachowań wywołanych pod wpływem emocji u dzieci. Znaczący wpływ na „wychowanie emocji” mają przede wszystkim rodzice, którzy są pierwszymi wychowawcami. To rodzice osobistym przykładem kształtują świat emocji swoich pociech, dlatego tak ważne jest, aby każdy z nich miał świadomość własnych emocji i zachowań powstałych pod ich wpływem. Poniżej zostały zawarte pewne wskazówki, które rodzice i nie tylko mogą wykorzystać w codziennym „wychowywaniu emocji”.

Wskazówki te są niejako odpowiedzią na często zadawane pytanie „Jak pomóc dziecku radzić sobie z własnymi emocjami?”

Po pierwsze należy wsłuchiwać się w to, co mówi do nas dziecko z należytą uważnością i empatią. Aby dziecko chętnie opowiadało należy unikać pytań zamkniętych - zaczynających się od „Czy…”, należy zadawać pytania otwarte, które są zaproszeniem do rozmowy. Nawet, jeśli nam dorosłym wydaje się, że mówienie o tym, co czujemy, czy opowiadanie w momencie przeżywanie silnych emocji jest trudne a czasem wręcz niemożliwe, nie wyręczajmy dziecka i na siłę nie nazywajmy tego, co czuje. Podpowiedzmy mu tak, aby sam był wstanie swoimi słowami nazwać to, co przeżywa lub to, co w danym momencie czuje. Towarzyszmy mu w tym doświadczeniu, dając tym samym czas na oswojenie się z daną sytuacją, uczuciem i w ten sposób pozwólmy zaakceptować dany stan. Nie oceniajmy i nie krytykujmy dziecka ani emocji, jakie przeżywa, pomóżmy mu określić czy zachowania, które były konsekwencją ich przeżywana były słuszne czy nie. Należy pamiętać, że akceptacja uczuć nie daje przyzwolenia dziecku na działania krzywdzące innych.  Nie można także narzuć dziecku przeżywanie tylko „przyjemnych” emocji, jeśli sytuacja lub inny bodziec wskazuje na przeżywanie tych pozornie „nieprzyjemnych” emocji.

Należy szczególnie pamiętać, że każda przeżywana emocja czy uczucie, a także szerzej stan emocjonalny, w jakim znajduje się dziecko (i nie tylko) ma swoją specyficzną wartość. Każda moment, w którym odczuwamy emocje, bez różnicy czy doświadczamy tego my dorośli czy nasze dzieci, nie jest bezcelowy i do czegoś nam służy, choć z pozoru może wydawać się, że tak nie jest.  Mając to na względzie nie należy tłumić okazywania emocji, a nauczyć się oraz naszych bliskich odpowiednich reakcji na ich okazywanie.

 

Anna Walkiewicz z wykształcenia pedagog społeczny, oligofrenopedagog i trener interpersonalny, obecnie pracuje jako pedagog w Fundacji Wsparcia Psychospołecznego oraz jako oligofrenopedagog i wicedyrektor w Przedszkolu Żywioły i Szkole Podstawowej Kompas.