Czy klaps to bicie? - o różnych obliczach nadużyć wobec dzieci

Przemoc w rodzinie jest definiowana jako zamierzone, wykorzystujące przewagę sił, oraz naruszające prawa i osobiste dobro człowieka działania, które powodują cierpienie i szkody (za: PARPA). Chociaż podejmowanych jest wiele prób podnoszenia społecznej świadomości, w myśleniu o przemocy – również przemocy wobec dzieci – nadal pojawiają się liczne mity i stereotypy (np. „porządne lanie = porządne wychowanie”, „dziecko musiało zasłużyć na bicie”, „dziecko nie jest ofiarą przemocy, gdy jest tylko jej świadkiem”, „przemoc występuje wtedy, gdy na ciele ofiary widoczne są ślady”). Są one bardzo szkodliwe, ponieważ przyczyniają się do usprawiedliwiania sprawcy i odsuwania odpowiedzialności za skuteczną pomoc ofierze.

Przemoc wobec dzieci przybiera różne formy: fizyczną (poprzez stosowanie siły fizycznej, zadawanie bólu, celowe uszkodzenie ciała, pogorszenie zdrowia), emocjonalną (poniżanie, wyśmiewanie dziecka, upokarzanie go, grożenie, brak wsparcia), seksualną (angażowanie dziecka w aktywność fizyczną). Przemocą są także wszelkie działania związane z zaniedbywaniem potrzeb dziecka: naruszanie jego poczucia bezpieczeństwa, przynależności, niezapewnianie odpowiedniego jedzenia, ubrania, możliwości nauki.

Wszystko, co narusza naturalne granice dziecka i neguje jego potrzeby, jest naruszeniem. Dlatego klaps tylko z pozoru może wydawać się niewinny; klaps pokazuje bezsilność osoby dorosłej, a dla dziecka wiąże się z upokorzeniem, narusza pewność, że rodzic darzy je bezwarunkową miłością. Klaps nigdy nie jest narzędziem wychowawczym i nie ma charakteru pedagogicznego. Poprzez klapsy dziecko nie uczy się tego, jak inaczej może postąpić. Każdy klaps poddaje w wątpliwość godność dziecka, jego zaufanie do opiekuna, nie uczy on dziecka tego, jak mogłoby postąpić inaczej, pokazuje jedynie, że w relacjach należy zachowywać się tak, jak chce osoba silniejsza.

Każda forma przemocy jest szkodliwa. Dzieci wychowujące się w rodzinach problemowych (w których występuje np. uzależnienie rodzica od substancji psychoaktywnych) ponoszą tego dotkliwe konsekwencje. Środowisko rodzinne staje się wówczas nieprzewidywalne, a dziecko funkcjonuje na co dzień w stanie napięcia i stresu, które jest owocem niepewności, niestabilności, poczucia braku kontroli. Aby utrzymać funkcjonowanie dysfunkcyjnego systemu rodzinnego, jego członkowie uczą się trzech zasad: nie odczuwaj, nie ufaj i nie mów. Kształtuje się wówczas swoiste rodzinne tabu, które utrudnia szukanie i uzyskanie pomocy na zewnątrz. Dzieciom trudno budować zaufanie do samych siebie, osób dorosłych i do świata, jeżeli ich zaufanie w relacji z najbliższym opiekunem jest wystawiane na próbę. Aby radzić sobie ze skutkami życia w tak obciążonym środowisku rodzinnym, dzieci zaczynają funkcjonować zgodnie z przyjmowanymi na siebie nieświadomymi rolami. Może to być rola bohatera rodzinnego (nadmiernie odpowiedzialnego, biorącego na siebie obowiązki dorosłych, robiącego wszystko, by utrzymać rodzinę w normie), kozła ofiarnego (odciągającego uwagę od prawdziwego problemu rodziny poprzez skupianie jej na własnym trudnym zachowaniu), maskotki (próbującej rozładowywać napięcie poprzez rozśmieszanie, wygłupianie się, przymilanie się) albo dziecka niewidzialnego (pozostającego z boku, nieangażującego się w to, co dzieje się w domu, osamotnionego w swoich problemach). Aby móc pomóc dzieciom, których potrzeby nie są właściwie zaspokajane w rodzinie, należy przede wszystkim dobrze zrozumieć naturę ich problemów.

Niektóre nadużycia wobec dzieci są związane z korzystaniem przez nie z Internetu. Rodzice najczęściej obawiają się, że ich dziecko natrafi w Internecie na treści pornograficzne lub pokazujące przemoc słowną i fizyczną. Potencjalnych niebezpieczeństw jest jednak o wiele więcej, a niektóre z nich niejednokrotnie na pierwszy rzut oka sprawiają dość niewinne wrażenie. Mogą być one związane na przykład z ujawnianiem wielu danych na portalach społecznościowych albo zamieszczaniem w sieci zdjęć i filmików z udziałem dziecka. Korzystając z Internetu, dzieci mogą stać się ofiarami stalkingu (czyli prześladowania poprzez natrętne wiadomości, wpisy), trollingu (nieprzyjaznego zachowania ze strony innych uczestników Internetu poprzez m.in. zakłócanie dyskusji na forach, obrażanie, wtrącanie przekleństw) czy groomingu (uwodzenia przez Internet). Nie zawsze uda się ustrzec dziecko przed nieodpowiednimi dla niego treściami, zawsze jednak warto rozmawiać z dzieckiem na temat jego doświadczeń w sieci: jak spędza czas, będąc online, jakie strony odwiedza, jakich informacji lub sposobów rozrywki szuka. Każdy rodzic, pozwalając dziecku korzystać z Internetu, powinien również zadbać o adekwatne do wieku przedstawienie dziecku potencjalnych zagrożeń i wytłumaczenie, jak dziecko powinno się zachować, jeżeli trafi na nieodpowiednie treści/ ktoś w sieci będzie je zagadywał/ ktoś bez jego zgody opublikuje jakiekolwiek informacje na jego temat.

W chronieniu dzieci przed nadużyciami ważne jest, byśmy nauczyli je rozpoznawać swoje granice i potrzeby, dostrzegać zagrożenia i właściwie na nie reagować. Najważniejsza jednak zawsze pozostanie relacja, którą zbudujemy z naszymi dziećmi, ponieważ to ona – a nie nakazy i zakazy, które wprowadzimy – będzie fundamentem, na którym nasze dzieci zbudują swoją umiejętność radzenia sobie z wyzwaniami, które postawi przed nimi świat. Istotne jest także, aby każdy rodzic właściwie dbał o zaspokajanie własnych potrzeb i troskę o siebie – bez dobrego zaopiekowania się sobą, trudno jest otaczać empatyczną opieką drugą osobę i radzić sobie z frustracją lub zmęczeniem.

 

 

 

Aleksandra Pawłowska: magister psychologii oraz filologii polskiej. Od 2012 roku pracownik Archidiecezjalnego Ośrodka Adopcyjnego. Od 2013 roku pracuje ze studentami Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi, prowadząc zajęcia m.in. z psychologii wychowawczej, psychologii kreatywności, technik pamięciowych oraz lektorat języka polskiego jako obcego. Ukończyła studia podyplomowe w zakresie psychologii śledczej w praktyce w Uniwersytecie SWPS w Warszawie oraz liczne kursy i szkolenia.